Cơ hội và mặt trái của trí tuệ nhân tạo có thể bạn chưa biết
Nhiều ý kiến cho rằng các quốc gia đang phát triển có thể nhanh chóng khai thác trí tuệ nhân tạo (AI) để tăng năng suất và tạo ra bước nhảy vọt ngoạn mục.
Tuy nhiên, bên cạnh lợi ích tiềm năng, không thể không cân nhắc những mối đe dọa của công nghệ đột phá này.
*Trở lực của tăng trưởng truyền thống?
Giáo sư Ian Goldin đã dành cả sự nghiệp để nghiên cứu về sự phát triển trên phạm vi quốc tế và cách đây một vài năm, ông đã thành lập nhóm nghiên cứu tại Đại học Oxford để xem xét tác động của các công nghệ đột phá đối với các nền kinh tế đang phát triển. Ông lo ngại rằng trên thực tế AI sẽ là trở lực đối với tăng trưởng truyền thống bởi AI sẽ dẫn đến sự thay thế các công việc lương thấp bằng robot.
Theo Kai-Fu Lee, nhà đầu tư mạo hiểm vào AI của Trung Quốc, AI có khả năng trở thành công nghệ mang tính cách mạng nhất xuất hiện trong thế kỷ này. AI cùng với các công nghệ liên quan đến học máy (Machine Learning, chỉ khả năng học hỏi, nhận thức của hệ thống máy móc) và robot, đang thúc đẩy tăng năng suất thế giới với tốc độ chóng mặt.
AI hiện đã đủ khả năng thay thế nhiều công việc dựa trên quy tắc và được thực hiện lặp đi lặp lại vốn không đòi hỏi nhiều sự khéo léo hay cảm hứng. Tại các nền kinh tế phát triển, trong những thập kỷ gần đây, robot đã thay thế hơn một nửa số công việc trong ngành sản xuất ô tô và các ngành công nghiệp liên quan.
Các hệ thống tự động đã được khách hàng đánh giá ngày càng cao, thậm chí hài lòng hơn so với trả lời trực tiếp của các trung tâm dịch vụ, điều này có thể dẫn đến xóa bỏ một nguồn công việc chính ở nhiều quốc gia.
Tương tự, các hệ thống hỗ trợ AI đang dần đẩy con người ra khỏi các công việc hỗ trợ hành chính ở ngân hàng, y tế, bảo hiểm và kế toán. Đây là những vị trí đã thu hút rất nhiều nhân lực ở các nước đang phát triển như Ấn Độ, Việt Nam, Nam Phi và Morocco.
*Mức độ AI sẽ thay thế việc làm của con người?
Nghiên cứu của nhóm chuyên gia tại Oxford cho thấy trong những thập kỷ tới, khoảng 40% số việc làm hiện nay ở châu Âu có nguy cơ bị thay thế bởi máy móc được vận hành bởi AI. Con số này ở Mỹ vào khoảng 50% và tỷ lệ này ở các nước đang phát triển thậm chí còn lớn hơn.
Một số người lập luận rằng AI sẽ tạo ra số lượng công việc mới tương đương với số công việc sẽ được robot đảm nhận và chúng ta không nên lo lắng quá nhiều. Nhưng Giáo sư Goldin cho rằng những công việc mới đó sẽ tập trung vào một số khu vực nhất định của những nước phát triển và thế giới đang phát triển sẽ không đón bắt được các cơ hội đó.
Thực tế trên sẽ ảnh hưởng sâu sắc nhất ở các quốc gia nghèo hơn một cách tương đối, đã và đang sử dụng lực lượng lao động với chi phí tương đối thấp như lợi thế trong giai đoạn đầu tiên nhằm bắt kịp các nền kinh tế phát triển.
Hầu hết các công việc đang bị đe dọa bởi sự phát triển của AI sẽ thuộc loại bán lành nghề. Nhưng điều trớ trêu là các nước nghèo cũng có xu hướng bị thiếu hụt lao động có tay nghề cao, càng làm suy yếu khả năng cạnh tranh của những nước này.
Sự phát triển của các công nghệ bổ sung sẽ càng khiến tình hình khó khăn hơn. Sự kết hợp giữa công nghệ in 3D và AI cho phép người tiêu dùng ở các nước giàu có tự sản xuất quần áo, giày dép, thiết bị và các sản phẩm khác ở các địa điểm gần nhà hơn.
Sự gia tăng của quá trình sản xuất như vậy dẫn đến hệ quả là thời đại phân đoạn sản xuất cho các nước đang phát triển dần dần khép lại.
Guy Ryder, Tổng giám đốc Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), nhấn mạnh khía cạnh chính trị của chủ nghĩa bảo hộ sẽ đẩy nhanh quá trình phát triển của AI và các công nghiệp hỗ trợ.
Nhu cầu đưa quá trình sản xuất trở lại các nước tiên tiến đang ở mức cao chưa từng thấy, mặc dù thực tế không phải số lượng việc làm mà chính là AI và các quy trình robot đang được đưa trở lại các nước đang phát triển.
*Bất bình đẳng ngày càng tăng
Khi công nghệ ngày càng chiếm ưu thế trong nền kinh tế toàn cầu, khu vực nào thúc đẩy sự phát triển công nghệ sẽ ngày càng củng cố vị trí quyết định. Chỉ cần nhìn vào sự tập trung của cải và thu nhập ở những nơi như Thung lũng Silicon chúng ta có thể nhận ra ngay điều đó.
Khi xu hướng này lan rộng trên toàn cầu, bất bình đẳng sẽ trở nên tồi tệ hơn. Do tính chất khó đo lường và xuyên biên giới của nền kinh tế kỹ thuật số, các khoản thu thuế của chính phủ bị thiệt hại nặng nề, làm giảm đầu tư vào cơ sở hạ tầng, y tế và giáo dục.
Ngành công nghệ cũng thu hút nhân tài từ khắp nơi trên thế giới, dẫn đến thiếu hụt nguồn nhân lực ở một số quốc gia. Tất cả các nền kinh tế hiện nay đều đang cần những người lao động có tay nghề cao làm việc trong các lĩnh vực như AI, nhưng những cá nhân tài năng dù phân bố toàn cầu lại có xu hướng thích sống ở các thành phố an toàn và phát triển vốn mang đến cho họ những cơ hội nghề nghiệp tốt nhất.
Với một số trường hợp ngoại lệ đáng chú ý – chẳng hạn như Bangalore ở Ấn Độ, các nước nghèo hơn sẽ khó thu hút và giữ chân những người lao động lành nghề, khiến các nước này càng dễ bị tổn thương hơn.
Hiệu ứng tập trung này không chỉ dễ nhận biết về mặt địa lý, mà giữa các công ty cũng vậy. Chẳng hạn, chỉ một vài các công ty, chủ yếu ở Mỹ và Trung Quốc, hiện đang thống trị AI, có nghĩa là ngay cả các doanh nghiệp châu Âu và Nhật Bản cũng phải vật lộn để cạnh tranh.
*Thời cơ có nảy sinh từ thách thức?
Như thế có nghĩa là không còn hy vọng gì cho đại bộ phận? Có lẽ không. Ở các nền kinh tế đang phát triển, các công ty mới thành lập đang hướng tới sử dụng AI để thúc đẩy tăng trưởng và năng suất. Các công ty này cũng đang mang lại cho người dân điều kiện mới về giáo dục, y tế, việc làm và các cơ hội khác.
Một trong những công ty tiêu biểu như vậy là M-Pesa, công ty chuyên về dịch vụ chuyển tiền dựa trên điện thoại di động và nền tảng này, đang được hơn 60% người Kenya sử dụng. M-Tiba, một ứng dụng khác của Kenya, sử dụng công nghệ tương tự để cung cấp dịch vụ y tế cho hơn 4 triệu người.
Một số chuyên gia tin rằng AI có thể mang lại những lợi ích đột phá như công nghệ điện thoại di động ở các nước đang phát triển, giúp khắc phục sự hạn chế về cơ sở hạ tầng – một phần dẫn đến tình trạng thu nhập thấp và phát triển bị đình trệ.
Tuy nhiên, đó mới chỉ là khởi điểm đối với nhiều công ty như vậy và vẫn chưa rõ liệu các công ty này có thành công hay không. Liệu những kinh nghiệm tích cực ở một vài quốc gia như Kenya có thể được nhân rộng ở những nước khác hay không và liệu những điều tích cực có vượt qua các mối đe dọa, ít nhất là trong các vấn đề việc làm bị thay thế, doanh thu thuế giảm và bất bình đẳng gia tăng.
Thời gian vẫn dần trôi và AI đang tạo ra những rủi ro cho sự phát triển ở mức cao chưa từng có. Các nhà hoạch định chính sách trên toàn thế giới cần tập trung lắng nghe và cẩn trọng hơn trong suy nghĩ để đưa ra cách ứng phó./.
Theo bnews.vn